Een dikke zestig jaar na zijn overlijden lijkt Willem Elsschot nog steeds levend en wel. Zijn werk werd verfilmd, verstript, in meer dan veertig talen vertaald en hoewel het volledige oeuvre in omvang beperkt is, is het aantal boeken en artikels dat over Elsschot geschreven is nauwelijks te tellen. Het werk van Elsschot heeft dan ook tot op de dag van vandaag niet aan relevantie ingeboet. Maar waarin schuilt nu precies de aantrekkingskracht van Elsschots werk? Karakters duikt in het leven en het werk van de schrijver, laat zich op sleeptouw nemen door Het dwaallicht en gaat in gesprek met Jan Maniewski, Elsschots bekendste kleinzoon.
Iedereen kent de naam Honoré de Balzac, maar verder lijkt zijn uitbundige bestaan aan elkaar te hangen van mythes. Of het nu die doorgeslagen koffieverslaving is, de schuldeisers waarvoor hij continu op de vlucht is of een van de grootste projecten uit de wereldliteratuur: La comédie humaine, een collectie van ruim negentig boeken en 2.400 personages. Rond alles hangt een sluier van mysterie. Dat maakt het leven en werk van een van Frankrijks grootste schrijvers des te interessanter. Maar hoe kan het toch dat er in de Lage Landen vrijwel geen romans van Honoré de Balzac in druk zijn. En waarom duurde het meer dan anderhalve eeuw voordat een van zijn bekendste werken in het Nederlands werd vertaald? Karakters plaatst zich midden in deze Romantische oerknal en zoekt uit wie Honoré de Balzac was.
Italo Calvino verzette zich actief tegen zijn biografie. In brieven geeft hij toe dingen over zichzelf te verzinnen of telkens andere informatie over zijn geschiedenis te verschaffen om niet te worden beklemd door een kader. Liever hield hij zich op de achtergrond om zijn werk aan het woord te laten. Naast zijn bekendste werken Onzichtbare steden en Als op een winternacht een reiziger, biedt zijn oeuvre een schatkamer aan invalshoeken om hem door te bekijken: van journalistiek werk, tot neorealistische sprookjes, tot literatuurwetenschappelijke essays. Welke lijn loopt er door dit weelderige oeuvre, en waarom biedt zijn werk juist nu zo’n troost? Karakters gaat op zoek.
On ne naît pas femme, on le devient. Oftewel: ‘je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt’. Het gebeurt niet vaak dat een citaat van een filosoof zijn eigen Wikipedia-pagina krijgt, maar het citaat is heel breed en in 'zo veel verschillende contexten gebruikt dat het zijn eigen leven is gaan leiden. Enkele gewijzigde vormen zijn bijvoorbeeld ‘On ne naît pas noir, on le devient’, ‘On ne naît pas terroriste, on le devient’ en zelfs ‘On ne naît pas parent, on le devient’. Maar de originele versie van het citaat is terug te vinden aan het einde van het eerste hoofdstuk van De tweede sekse, het bekendste werk van de Franse schrijfster Simone de Beauvoir. Als de term ‘Simone de Beauvoir’ een quizvraag bij De Slimste Mens ter Wereld was, zou die relatief makkelijk te beantwoorden zijn: Frans, schrijfster, Jean-Paul Sartre, Le deuxième sexe. Zoals elk leven is ook dat van Simone de Beauvoir echter niet te vangen in enkele trefwoorden. Achter die makkelijke trefwoorden schuilt een ontzettend interessante vrouw, wier leven en werk nog steeds van grote invloed zijn.
Volgens zijn vrienden is Emmanuel Bove een immer bescheiden man, een grijzig figuur die zich liever op de achtergrond houdt. Toch is zijn leven niet bepaald eentonig of kleurloos. Maak in dit portret kennis met de Franse schrijver Emmanuel Bove, en verdiep je in zijn leven, dat hij eigenlijk zelf niet de moeite waard vond om te vertellen. En is het waar dat Bove werd ontdekt door Colette? En wat maakt het werk van Emmanuel Bove zo geliefd bij schrijvers als André Gide, Rainer Maria Rilke, Samuel Beckett en Peter Handke?
De Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges wordt door velen beschouwd als misschien wel de invloedrijkste Spaanstalige auteur uit de moderne tijd. Bekende Zuid-Amerikaanse schrijvers als Gabriel García Márquez, Julio Cortázar, Carlos Fuentes en Mario Vargas Llosa bewonderden Borges, die met zijn kortverhalen de weg plaveide voor de latere opkomst van het magisch realisme. Daarnaast zijn de gedachtenexperimenten die Borges in zijn kortverhalen opvoert dankbaar denkvoer voor filosofen die willen nadenken over fenomenen als de tijd, het ervaren van de werkelijkheid of de literatuur zelf. Hoewel Borges reeds tijdens zijn leven grote erkenning als schrijver genoot en zowat elke mogelijk denkbare onderscheiding heeft ontvangen, hadden Borges’ politieke overtuigingen tot gevolg dat zijn kandidatuur voor de Nobelprijs zijn hele leven lang werd tegengehouden. Wij doken in het leven en werk van deze bijzondere auteur die tijdens zijn leven gaandeweg blind werd, maar toch bleef schrijven.
‘Onze gast is heel plotseling vertrokken, hij maakte altijd al een geheimzinnige indruk’, schrijft Virginia Woolf in 1914 over Józef Teodor Konrad Korzeniowski. Daar is wel wat bij voor te stellen. De schrijvende zeeman die uit zijn eigen verhalen weggelopen lijkt te zijn, met biografieën die bij de vertaalde literatuur zouden kunnen liggen. Geboren in een land dat niet meer bestaat, een wees, een man van adel, een verbanneling, een zeeman die naar plekken als Semarang, Constantinopel en Kinshasa vaart, een kapitein die niet kan zwemmen, een smokkelaar, een schuldenaar en een man die zichzelf in de borst schiet tijdens een zelfmoordpoging. En dan moet zijn schrijverscarrière nog beginnen. We schreven een portret over zijn schrijversleven en doken in zijn Hart der duisternis.
In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw was Hugo Raes een belangrijke literaire stem, die met zijn vernieuwende romans en fantastische verhalen een frisse wind door de Nederlandstalige letteren liet waaien. In plaats van de platgetreden paden te betreden, begaf Hugo zich graag op onbekend terrein: hij schreef fragmentarische, door herinneringen en gedachtespinsels vertroebelde teksten die door lezers en critici gesmaakt werden. In zijn literatuur zocht hij graag de grenzen op, altijd naar iets nieuw en baldadig. Hij introduceerde literaire sciencefiction in Vlaanderen en schreef graag erotisch. Tot zijn vriendenkring behoorden internationale auteurs als Jerzy Kosinski en Anaïs Nin. We schreven een portret over zijn werk en leven.
De Portugese schrijver en dichter Fernando Pessoa is naast fado wellicht het bekendste culturele exportproduct van Portugal. Hoewel Pessoa reeds tijdens zijn leven een bekend figuur was binnen het Portugese literaire milieu, verscheen zijn bekendste werk, Boek der rusteloosheid, pas decennia na zijn dood. Daarnaast staat Pessoa vandaag vooral bekend om zijn gebruik van heteroniemen, een vorm van literaire alter ego’s met elk een eigen schrijfstijl en levensvisie. Iemand die niet vertrouwd is met het werk van Pessoa, zal daarom waarschijnlijk niet vermoeden dat de verschillende teksten die hij schreef allemaal het werk zijn van één zelfde persoon. Wie dieper graaft, ziet in die diversiteit een schrijver die op zoek is naar wie hij is en iedereen die hij zou kunnen zijn. We schreven een portret over het leven en werk van de beroemde Portugese dichter-schrijver.
De impact van Het bittere kruid (1957) van de Nederlandse schrijfster Marga Minco valt niet te onderschatten. We zouden zelfs kunnen stellen dat haar debuutroman voor een kentering zorgde in de manier waarop de Jodenvervolging als thema in de Nederlandse literatuur behandeld werd. Op zijn minst is het een aangrijpend relaas over het tragische lot van een Joodse familie in Nederland, die wat ons betreft een plaats in de literaire canon verdient en vandaag misschien wel meer dan ooit in de leeslijst van elke middelbare school zou moeten staan. We schreven een omvangrijk portret over haar leven en natuurlijk Het bittere kruid.
‘Madame Bovary, c’est moi’ is ongetwijfeld Gustave Flauberts beroemdste citaat. Toch zou hij deze woorden nooit geschreven hebben. Ze komen alleszins nergens voor in zijn manuscripten, noch in zijn correspondentie. Misschien heeft hij deze zin wel uitgesproken, maar verba volant scripta manent: van het gesproken woord kan je geen bewijs leveren. Sommigen beweren dat Flaubert met deze woorden de speculaties over zijn hoofdpersonage in Madame Bovary wilde weerleggen. Na de publicatie van zijn roman werd hij immers overspoeld met brieven van lezeressen die zichzelf beweerden te herkennen in de onbegrepen Emma Bovary. Een verklaring die dichter bij de waarheid aanleunt, is dat Flaubert deze zin zou hebben geuit in het bijzijn van zijn correspondente Amélie Bosquet. Vals of niet, het citaat schept hoe dan ook geen helder beeld van de auteur achter Madame Bovary. Als deze woorden ons iets kunnen bijbrengen, is het misschien wel de vraag: wie was Gustave Flaubert dan wél?
Bij veel lezers gaat er niet direct een belletje rinkelen als de naam Nagieb Mahfoez valt, al klingelt er waarschijnlijk al iets meer dan in 1988, wanneer de schrijver schijnbaar uit het niets wordt onderscheiden met de Nobelprijs. Zoals de Volkskrant het typerend opschrijft tijdens een kleine vertaalwoede die daarop volgt: ‘Ieder krantenartikel, radioprogramma of televisiedocumentaire over de Egyptische schrijver Nagieb Mahfoez begint met de even obligate als onvermijdelijke constatering dat tot vorig jaar oktober, toen hem de Nobelprijs voor literatuur werd toegekend, vrijwel niemand in West-Europa ooit van hem had gehoord. Bij dezen dus.’ We schreven een uitgebreid portret over zijn werk en leven en gingen in gesprek met kenner Dina Heshmat.
Wie houdt van spelen met de taal, is bij de Franse schrijver Georges Perec (1936-1982) aan het juiste adres. Zo schreef Perec met ’t Manco (La disparition, 1969) een virtuoze roman waarin de letter 'e' volledig afwezig is en met Les revenentes (1972, nog niet naar het Nederlands vertaald) een roman waarin de letter 'e' de enige gebruikte klinker is. Daarnaast heeft Georges Perec ook een palindroom van 1.247 woorden op zijn naam staan. Toch zou het verkeerd zijn de romans van Perec als louter spel af te doen. Perecs leven werd namelijk gekenmerkt door een grote tragedie die ook in zijn schrijverschap sterk doorwerkte. Een portret van een van de belangrijkste Franse schrijvers van de afgelopen eeuw.
Howard Phillips Lovecraft (1890-1937) en zijn macabere verhalen verwierven pas in de jaren veertig een cultstatus en gaven de kosmische horror daarmee een unieke en onwrikbare plek binnen de wereldliteratuur. Zijn verhalen beïnvloedden en inspireerden schrijvers als Stephen King, Neil Gaiman en Michel Houellebecq, maar ook filmmakers als Guillermo del Toro en John Carpenter. Intussen wordt Lovecraft gezien als een van de belangrijkste Amerikaanse schrijvers van de twintigste eeuw. Een portret over zijn werk en leven.
Met maar liefst 550 miljoen boeken die over de toonbank gingen, is Georges Simenon tot op vandaag de meest gelezen Belgische schrijver. Hij schreef meer dan 400 boeken, zowel onder zijn eigen naam als onder verschillende pseudoniemen, waarvan er 3.500 vertalingen verkocht werden en dat in wel 55 talen. Dat maakt hem de zeventiende meest vertaalde auteur over de hele wereld en de derde meest vertaalde Franstalige schrijver. We schreven een uitgebreid portret over zijn gigantische oeuvre en duizelingwekkende leven.
De Franse schrijver en Nobelprijswinnaar Albert Camus (1913–1960) was een man van het volk, een intellectueel, een rokkenjager, een verzetsheld, een begenadigde voetbalkeeper en altijd met die onafscheidelijke peuk in zijn rechtermondhoek. Daarnaast was Camus natuurlijk vooral een compacte en filosofische schrijver die graag experimenteert en zich toelegt op essays, theater en literatuur. We schreven een uitgebreid portret over zijn leven en doken in zijn bekendste werken zoals bijvoorbeeld De vreemdeling (1942) en De pest (1947).
'Soseki Natsume behoort tot het allerbeste wat de Japanse literatuur te bieden heeft’, liet Haruki Murakami ooit optekenen. Of dat zo is laten we in het midden, maar het staat buiten kijf dat Sōseki met zijn werk een enorme impact heeft gemaakt op zowel de literatuur als de ontwikkeling van Japan – in die mate zelfs dat zijn portret van 1984 tot 2004 schitterde op het bankbiljet van 1000 yen en zijn boeken verplicht leesvoer zijn voor veel Japanse studenten. Zijn bekendheid en status is echter nooit helemaal doorgedrongen tot het Westen. Daarom schreven we een portret van een van de grondleggers van het modernisme in de Japanse literatuur, wiens invloed tot op heden nog niets heeft moeten inboeten.
In Brazilië is Clarice Lispector al sinds de jaren zestig een deel van het cultureel erfgoed en gelukkig begint haar naam ook daarbuiten steeds vaker te klinken. De Franse schrijfster Hélène Cixous beschreef Clarice Lispector als ‘hoe Kafka zou zijn geweest als het om een vrouw was gegaan’, of “als Rilke een in de Oekraïne geboren Braziliaanse jodin was geweest. Als Rimbaud een moeder was geweest en de leeftijd van vijftig jaar had bereikt. Als Heidegger had kunnen ophouden Duits te zijn”’. Ze was een fenomeen met een geheel eigen stijl, een tot leven gekomen paradox, die met taal kon spelen zoals niemand haar had voorgedaan. Haar vreemdheid verontrustte mensen, maar werkte tegelijkertijd ook magnetisch. We schreven een uitgebreid portret over haar werk en leven.
Reeds in zijn eigen tijd werd Dante Alighieri (1265-1321) door heel wat mensen geprezen als een groot geleerde en dichter. Maar ook vandaag de dag, zoveel eeuwen later, is Dante nog steeds een van de meest bestudeerde schrijvers en geniet hij een enorme naamsbekendheid. In iedere Italiaanse stad kan je wel een standbeeld van of verwijzing naar Dante vinden. Maar wat weten we echt van het leven van Dante? En waar gaat zijn bekendste werk De Goddelijke Komedie over? We schreven een uitgebreid portret over het werk en leven van de Florentijnse alleskunner en gingen er ook over in gesprek met schrijver en Dante-bewonderaar Marcel Möring.
Malcolm Lowry dichtte zijn alcoholgebruik profetische en mystieke krachten toe, waar hij diepe inzichten door zou kunnen verkrijgen. Maar zoals de meesten wel eens meegemaakt zullen hebben: de woorden van een dronkaard zijn meestal onbegrijpelijk. Toch schreef Lowry met Onder de vulkaan niet alleen hét alcoholboek van de twintigste eeuw, zijn roman is tegelijkertijd een van dé modernistische hoogtepunten uit de literatuurgeschiedenis en misschien wel vergelijkbaar met het epische Ulysses van James Joyce of De grote Gatsby van F. Scott Fitzgerald. Duik in het leven van Malcolm Lowry en de boeken die hij schreef.
Het is 270 jaar geleden dat een van Duitslands grootste multitalenten geboren werd. Een nationale held die een leven en een oeuvre achterliet om je aan te vergapen en waar hele bibliotheken over volgeschreven zijn. Maar, zoals Boudewijn Büch het al eens stelde: ‘Goethe is niet alleen een oude saaie Duitse lul, dat is een jongen waar je spelletjes mee kan spelen.’ Een portret van een van de laatste homo universales: Johann Wolfgang von Goethe.
Jeroen Brouwers staat bekend als de enfant terrible van de Nederlandse literatuur, maar bovenal is hij een buitengewoon stilist. Gedurende zijn schrijfcarrière, die al meer dan een halve eeuw beslaat, heeft hij een omvangrijk oeuvre bij elkaar geschreven dat zowat ieder literair genre bevat. Hoog tijd dus voor een portret van een van de belangrijkste naoorlogse schrijvers uit het Nederlandse taalgebied.
Wie was August Willemsen? De virtuoze vertaler, die het werk van onsterfelijke Portugeestalige auteurs als Fernando Pessoa, João Guimarães Rosa en Graciliano Ramos ontsloot voor een Nederlands publiek; de auteur en vlijmscherpe essayist die een Braziliaanse ridderorde ontving en in 1983 onderscheiden werd met de Martinus Nijhoffprijs; maar ook de man die Max Pam ooit tegenkwam bij de slijter, de alcoholist die angstvallig een fles whisky achter zijn rug hield. Een veelzijdig portret.
Het persoonlijke publiek maken is vandaag de dag voor schrijvers een bekende marketingtruc – een lezer zoekt immers al snel naar sensationele details in het werk van de schrijver. Palmen was echter een van de eersten die bewust deze grens tussen feit en fictie opzocht, en deze ook inzette: in 1998, het jaar voor de verschijning van de televisieserie Big Brother, publiceert Palmen de roman I.M., een autobiografisch werk over het verlies van haar vriend, de bekende journalist Ischa Meijer. Hoewel de lezers met Palmen meerouwen en haar boek gretig aftrek vindt, wordt ze door tout literair Nederland beschuldigd van het bespelen van de media met een voyeuristisch verhaal. We schreven een portret over het werk en leven van Connie Palmen.
De invloed van André Brink (1935-2015) in Zuid-Afrika kan niet worden onderschat. Zelfs al voelde hij zich als ‘‘n klein gloeiende kooltjie teen al die winde van die wêreld’, de auteur riskeerde jarenlang zijn leven door via zijn boeken te vechten tegen de censuur, de apartheid en alle vormen van onrecht. We schreven een uitgebreid over zijn werk en leven en gingen bovendien in gesprek met vertaler Rob van der Veer die het merendeel van Brinks oeuvre naar het Nederlands vertaalde.
