De levensgevaarlijke jaren: ontdek enkele onthullende brieven van Friedrich Nietzsche
Podium door Oscar Bastiaens
/ Illustratie: Maarten Streefland
Leestijd:
De moderne filosofie wordt door vele grote denkers gekenmerkt, maar bij Friedrich Nietzsche (1844-1900) is het niet enkel zijn denken, maar ook zijn leven die doet verwonderen. Geplaagd door langdurige migraineaanvallen was hij beperkt in de tijd die hij kon besteden aan het contempleren en schrijven. Op latere leeftijd verslechterde ook zijn zicht en besloot hij zijn positie als hoogleraar in Bazel op te geven in 1879. Wanneer hij in een intellectuele crisis belandt en zich afzet tegen de geesten die hem zo inspireerden, zoals Arthur Schopenhauer en Richard Wagner, begint zijn eigen filosofie steeds meer vorm te krijgen. Om een beeld te krijgen van de man Nietzsche, wordt een selectie uit de door hem geschreven brieven gepubliceerd onder de titel De levensgevaarlijke jaren.
Het boek krijgt deze titel niet omdat zijn filosofie als gevaarlijk gezien moet worden, maar omdat Nietzsche in de opbouw van zijn eigen totaalfilosofie continu zweeft tussen hoop en twijfel. Zou men zijn ideeën wel daadwerkelijk begrijpen en ook inzien welke impact dit zou hebben op de wereld? Het omkeren van dominante gedachtes zou hem nooit in dank worden afgenomen en in die wetenschap zien we de twijfel en hoop dan ook terugkomen in veel van zijn brieven. Daarnaast was zijn onvoorspelbare en steeds zwakker wordende gezondheid, en uiteindelijke dementie hetgeen wat hem een onvoorstelbaar doorzettingsvermogen gaf. Een ding is zeker, hij wilde zijn visie op de mens, de wereld en God kenbaar maken aan de wereld.
In 1889 zou Nietzsche geestelijk volledig instorten. Het verhaal luidt dat hij in Turijn een paard zag die mishandeld werd en deze vervolgens huilend omhelsde. Of dit waargebeurd is, dat is niet zeker, maar de brieven die hij vanaf dat moment verstuurde ondertekende hij met ‘Caesar’, ‘de gekruisigde’, en ‘Dionysus’. Zijn goede vriend en theoloog Franz Overbeck besluit daarop om hem naar Basel te halen om te laten onderzoeken, maar zijn situatie zou enkel verslechteren.
In de brieven die Nietzsche schrijft, onder andere naar Franz Overbeck en zijn familie, zien we een soms verwarde geest op zoek naar waarheid. Het is een prachtige manier om een groot denker vanuit een nieuwe invalshoek te leren kennen. Hieronder een kleine selectie van de brieven die binnenkort gepubliceerd zullen worden in de bundel.
Brief van Friedrich Nietzsche aan Franz Overbeck in Bazel (25 januari 1884)
Aan Franz Overbeck in Bazel
Nice, pension de Genève petite rue St. Etienne,
25 januari 1884
Sorry, oude vriend, voor dit velletje papier – maar ik zal er een goed bericht op schrijven. Sinds afgelopen vrijdag is Zo sprak Zarathoestra helemaal klaar – en ik ben midden in het schoonschrift. Het geheel is dus precies in de periode van een jaar ontstaan: in striktere zin zelfs in de periode van 3 x 2 weken. – De laatste twee weken waren de gelukkigste van mijn leven: ik ben nog nooit met zulke zeilen over zo’n zee gevaren; en de ontstellende overmoed van heel dit zeemansverhaal dat al zo lang duurt als jij me kent, 1870, bereikte zijn hoogtepunt. Hoe het in het afgelopen jaar met mij ging, heb ik je in mijn laatste brief uiteengezet. Ook moest ik er flink voor boeten dat ik volkomen onbekend was met het leven in de contreien van Nice; ik had zelfs met behoorlijk verlies van geld te kampen doordat mijn hospita, die ik vooruitbetaald had voor kamer en pension, ervandoor was gegaan.
Nu heb ik me in de stille betrouwbare wereld van een Zwitsers pension teruggetrokken. De voltooiing van mijn Zarathoestra heeft mijn gezondheid bijzonder goedgedaan. – Beste oude vriend, het eerstvolgende dat ik me voorneem, ter ontspanning! is een geweldige frontale aanval op alle varianten van het huidige Duitse obscurantisme (met de titel Nieuwe obscuranten). Daartoe – heb ik jouw raad en hulp nodig!
Van harte je N.
Brief van Friedrich Nietzsche aan zijn uitgever Ernst Wilhelm Fritzsch (18 november 1888)
Aan Ernst Wilhelm Fritzsch in Leipzig
Turijn, 18 november 1888
Waarde heer uitgever,
U hebt de eer de werken van de meest prominente mens van alle millennia in uw uitgeverij te hebben. Dat u het een oude gans als Pohl kunt toestaan over mij te spreken, behoort tot de dingen die alleen in Duitsland mogelijk zijn.
Denk niet dat ik dergelijke zaken lees: iemand schrijft me zojuist letterlijk uit Leipzig: ‘Dat Pohl zich inbeeldt met zijn beperkte artikel iets tegen uw wereldgerecht te hebben gedaan is oerkomisch.’ – Ik ontvang van alle kanten ware eerbetuigingen, dat het een meesterwerk van psychologische scherpzinnigheid is, dat zijn weerga niet kent, dat het een ware verlossing van een gevaarlijk misverstand is… Vraagt u maar eens aan de heer Von Bülow wat hij erover denkt. – En de uitgever van de Zarathoestra kiest partij tegen mij? – In oprechte verachting
Nietzsche
Twee brieven van Friedrich Nietzsche aan Cosima Wagner in Bayreuth (3 januari 1889)
Aan Cosima Wagner in Bayreuth
Turijn, 3 januari 1889
Aan prinses Ariadne, mijn geliefde
Het is een vooroordeel dat ik een mens ben. Maar ik heb al vaak tussen de mensen geleefd en ken alles wat mensen kunnen beleven, van het laagste tot het hoogste. Ik ben onder Indiërs Boeddha, in Griekenland Dionysos geweest, – Alexander en Caesar zijn mijn incarnaties, eveneens de dichter van de Shakespeare Lord Bacon.
Ten slotte was ik nog Voltaire en Napoleon, misschien ook Richard Wagner… Deze keer kom ik echter als de zegerijke Dionysos, die de aarde tot een feestdag zal maken… Niet dat ik veel tijd heb… De hemels verheugen zich dat ik er ben… Ik heb ook aan het kruis gehangen…
Aan Cosima Wagner in Bayreuth
Turijn, vermoedelijk 3 januari 1889
Ariadne, ik houd van je! Dionysos
Meer weten over Friedrich Nietzsche en de inhoud van deze brieven?
Wie in een recordtempo wil bijgepraat worden over de filosofie van Friedrich Nietzsche, kan op diverse plekken mini-college’s bekijken en beluisteren, zoals deze zes minuten durende video van The School Of Life.
Heb je wat meer tijd, dan raden we natuurlijk in eerste instantie aan om de werken van Friedrich Nietzsche te lezen. Zijn bekendste en belangrijkste werken zijn Zo sprak Zarathoestra, Ecce homo en De geboorte van de tragedie. Ook is er al een hele bibliotheek geschreven over het werk en leven van Friedrich Nietzsche. Een van de belangrijkste en meest inzichtelijke secundaire werken over het leven en werk van Nietzsche, is de biografie van Rüdiger Safranski: Nietzsche: een biografie van zijn denken. Safranski schreef daarnaast ook biografieën van onder anderen Johann Wolfgang von Goethe, E.T.A. Hoffman en Arthur Schopenhauer.
In een van de brieven die we publiceren, haalt Nietzsche Richard Pohl aan. Pohl was een belangrijk muziekcriticus die in Musikalisches Wochenblatt een artikel had geschreven met de titel ‘Der Fall Nietzsche. Ein psychologisches Problem’. In het artikel werd Nietzsche door Pohl afgeschilderd als een gek die niets van Wagner of überhaupt muziek begreep.
Ook wat Nietzsche in de laatste brief aan Cosima Wagner schrijft over Lord Bacon – ‘eveneens de dichter van de Shakespeare Lord Bacon‘, moeten we een beetje verduidelijken, want aan het eind van de negentiende eeuw deed de theorie de ronde dat de Engelse staatsman en filosoof Francis Bacon de auteur was van het oeuvre van Shakespeare.
Het is niet voor het eerst dat er brieven van Friedrich Nietzsche gepubliceerd worden. Eerder verschenen eveneens binnen Privédomein de brieven die Nietzsche schreef in het eerste deel van zijn leven. Deze brieven werden gebundeld onder de titel Afgemat als een eendagsvlieg bij avond. Ook verscheen met Uit mijn leven een autobiografische inventarisatie door Charles Vergeer uit doorgaans onbekend gebleven materiaal.
