Schrijven in de schaduw van The American Dream: een portret van de koning van het kortverhaal en dirty realist Raymond Carver

Outcast, dromer

Mei 1938, Oregon. Raymond Carver wordt geboren. Ondanks het turbulente huwelijk van zijn ouders, zorgen zij ervoor dat de kleine Raymond niets ontbeert. Thuis ligt liefde en geweld dicht tegen elkaar aan: moeder gooit lege flessen naar vaders dronken hoofd terwijl Raymond in stilte toekijkt. Het is een tijd van maatschappelijk optimisme: industrie en materiële welvaart groeit. De gewone burger kan auto’s, huizen, telefoons en koelkasten kopen en studeren wordt steeds toegankelijker. De Carvers liften hier niet op mee. Ze leven in armoede.

Carver groeit uit tot eenzaam, dromerig kindje met overgewicht. Hoewel hij op school niet goed presteert, laaft hij zich aan sport- en survivalmagazines en begint hij verhaaltjes te schrijven over vissen en auto’s. Thuis gaat men er vanuit dat hij na de middelbare school in de zagerij van zijn vader zal werken, maar zelf heeft hij zijn zinnen op schrijven gezet.

Zijn eerste schrijfscholing is een thuiscursus die wordt geadverteerd in Reader’s Digest. Zijn ouders helpen hem de lessen te betalen en zijn moeder huurt een typemachine om de handgeschreven manuscripten voor hem uit te typen. Op zijn zeventiende ontmoet hij de vijftienjarige Maryann Burk, die op dat moment in dezelfde donut-zaak als zijn moeder werkt. Samen lezen en bespreken ze klassiekers als Gustave Flauberts Madame Bovary, Lev Tolstojs Anna Karenina en De dame met het hondje van Anton Tsjechov. De laatstgenoemde zal een grote invloed blijken voor Carvers stijl en thematiek. Carver schrijft dan al over getrouwde dertigers en veertigers, een onderwerp waar hij zich in zijn gehele oeuvre aan vast zal blijven houden. Een jaar na hun eerste ontmoeting blijkt Maryann zwanger van hun eerste kind. Het tweetal trouwt en is plotseling met een verantwoordelijkheid opgezadeld die ze nauwelijks kunnen overzien: ze zijn tenslotte zelf nog kinderen. Zes weken na de geboorte van hun dochter, Christine, raakt Maryann zwanger van hun tweede kind, maar ze belooft Carver dat hij nooit zal hoeven kiezen tussen zijn gezin of zijn schrijfambities en spaart voor een typemachine, die ze Carver op vaderdag geeft. Hun zoon Vance wordt geboren als Raymond net is begonnen aan een vierjarige literatuurstudie in Sacramento. Ondertussen wordt het Amerikaanse literatuurlandschap gedomineerd door de Beat Generation, met boeken als Onderweg van Jack Kerouac en Naakte lunch van William S. Burroughs – een landschap waarin Carvers huwelijksverhalen niet passen.

De prijs van ambitie

Tijdens zijn studie ontmoet Raymond een man wiens ideeën zijn poëtica zullen beïnvloeden. John Gardner – een strenge, gedisciplineerde en nietsontziende intellectueel – leert Gardner de grondbeginselen van schrijven: geduld en eerlijkheid. Als woorden en sentimenten onecht of onzorgvuldig zijn, zo zegt Gardner, zullen ze geen enkele lezer raken. Erg veel tijd om deze regels eigen te maken, heeft Carver niet: de combinatie van gezinsverantwoordelijkheden, studie en schrijfambities drukken zwaar op op hem, maar Maryann springt bij: regelmatig doet zij onderzoek voor een paper, of schrijft zijn papers zelf, zodat hij zijn schaarse vrije tijd kan wijden aan zijn verhalen.

Ze leven een armoedig maar idealistisch bestaan. Door hun financiële situatie moeten ze regelmatig verhuizen, waardoor Raymond de kans niet krijgt te vergroeien met literaire kringen. Dit heeft effect op zijn werk: hij is eerder toeschouwer van de vernieuwers, zoals de beat-auteurs Jack Kerouac en Allen Ginsberg, dan er deel van uit te maken.

Toch publiceert hij zo nu en dan een verhaal in een literair tijdschrift en legt voorzichtig contact met mede aspirant-schrijvers en redacteurs. Een ander gevolg van zijn armoede is dat hij zichzelf verwaarloost. Oude studiegenoten herinneren hem als een broodmagere, schuwe student met verweerde tanden en vuile kleren, een voorkomen waarmee hij mogelijk kansen en connecties misloopt.

Na zijn studie zet Raymonds onzekere leven zich voort: hij zoekt een voltijdse baan om zijn gezin te kunnen onderhouden en komt er achter dat zijn diploma weinig mogelijkheden biedt. Zijn verwaarloosde voorkomen maakt hem bovendien geen aantrekkelijke werknemer. Raymond en Maryann houden zich wankel staande met allerhande baantjes: zij werkt als serveerster en huis-aan-huisverkoper en Raymond is nachtconciërge in een ziekenhuis. Onder deze omstandigheden begint hun huwelijk, dat tot nu toe voer op dromerig idealisme en de jeugdige hoop op betere tijden, de eerste scheurtjes te vertonen. Ze kunnen de verantwoordelijkheid voor hun kinderen nauwelijks dragen en Raymonds literaire doorbraak blijft uit – waar blijft het beloofde succes, dat logischerwijs volgt op hard werken? Deze vraag keert meermaals terug in Carvers verhalen, waarin de personages ontgoocheld naar hun levensloop kijken. Zelf gaf Raymond in interviews en eigen werk aan dat het jonge vaderschap een vloek was die hem ertoe dwong dingen te doen die niet bij hem paste. Zo verweet hij zijn kinderen tevens zijn alcoholmisbruik. Zijn kinderen beginnen op hun beurt meer en meer in te zien dat de schrijfambitie van hun vader centraler staat dan zij, en dat zij zonder protest moeten meebewegen met de grillige wegen en vele verhuizingen die zijn dromen, en de daarmee gepaarde armoede, vereist. Dit komt de onderlinge gezinsverhoudingen niet ten goede: de thuissfeer wordt steeds grimmiger naarmate Raymonds kinderen beginnen te puberen. Met het uitblijven van een doorbraak, groeit de frustratie.

Grillige wegen

In 1967, vier dagen na Raymond Carvers negentwintigste verjaardag, krijgt hij een brief en contract die hij zelf ziet als het beste wat hem ooit overkwam: zijn verhaal ‘Wees alsjeblieft stil, alsjeblieft’ is geselecteerd voor de BASS-collectie (Best American Short Story). Een jaar later debuteert hij met de poëziebundel Near Klamath. Ondanks de kleine oplage, worden niet alle exemplaren verkocht.

In zijn zoektocht naar avontuur en een comfortabele plek om te schrijven, belandt Raymond een jaar later met zijn gezin in Tel Aviv. Hier wil hij een jaar voltijds schrijven. Hij heeft inmiddels op meer dan twintig verschillende adressen gewoond. Eenmaal in Tel Aviv, ontdekt Raymond dat hij geen interesse heeft in de voor hem exotische cultuur: hij mist zijn moedertaal en het meeluisteren met gesprekken, dat zo’n fundamenteel onderdeel vormt van zijn kunst, die voor een groot deel uit dialogen bestaat. Hoewel Maryann en de kinderen goed aarden in Tel Aviv, keren de Carvers na een periode van vijf maanden terug naar de Verenigde Staten.

Een jaar na zijn terugkeer uit Tel Aviv, koopt het gerenommeerde tijdschrift Esquire zijn verhaal ‘Buren’. In diezelfde periode zet hij samen met studenten en professoren van de universiteit een literair tijdschrift op, en vraagt zijn schrijversvrienden voor bijdragen. Wanneer hij de beruchte dichter-schrijver Charles Bukowski uitnodigt om poëzie voor te dragen op de universiteit, verloopt het bezoek geheel naar verwachting: ‘Buk’ arriveert straalbezopen en vergrijpt zich aan alle vrouwen die voor zijn voeten verschijnen, waaronder Maryann. Carver neemt wraak met een monoloog-gedicht van vijf pagina’s, ‘You Don’t Know What Love is (an evening with Charles Bukowski)’, waarin hij bezit neemt van Buks stem en deze onder zijn eigen naam publiceert.

Carver heeft inmiddels rotsvaste literatuurovertuigingen, die waarschijnlijk een rol spelen in de tekstselectie voor het tijdschrift waarvoor hij jureert: zo horen dialogen een reeks statements zijn, in plaats van reacties op elkaar – Carver gelooft dat mensen nooit echt op elkaar reageren. Een andere devies is mooie zinnen, die uitnodigen zich te laten onderstrepen, te verwijderen: het is een teken dat de schrijver zichzelf te graag hoor, terwijl hij zijn personages aan het woord moet laten. In zijn essay ‘On Writing’, een van de zeldzame geschreven teksten waarin hij zich uitlaat over zijn methodes, legt Raymond uit waarom hij niet gelooft in experimentele literatuur: te vaak geeft het de auteur een vrijbrief om slordig te zijn of andere – gevierde – experimentele schrijvers gebrekkig na te bootsen, en zo de lezer te misbruiken of buiten te sluiten. Dat soort literatuur bevalt Carver niet: het dient de lezer te respecteren en een verbinding aan te gaan, in plaats van een gimmick te zijn. Hiermee zet hij zich af tegen de experimentele trend en verzameld een aanhang.

Zijn groeiende succes heeft een onverwachte keerzijde. Carver krijgt, net als zijn idool Anton Tsjechov, last van angsten. Nu hij regelmatig publiceert en een steeds groter aanzien geniet, betekent dat tegelijkertijd dat steeds meer lezers zijn werk beoordelen. Dit haalt de rust uit zijn schrijfproces. Wat Carver echter van Tsjechov doet verschillen, is dat de laatstgenoemde zijn angst kon omzetten in een grotere toewijding aan zijn werk, terwijl Carver naar de drank grijpt. Intussen is zijn stereotype imago als ‘de dronken schrijver’ gevestigd. Zijn probleem wordt door omstanders geromantiseerd of wellicht zelfs gecultiveerd: studenten vermaken zich met anekdotes en roddels en alle mensen om Carver heen drinken gulzig met hem mee. Zijn huwelijk met Maryann is zodanig ontwricht dat er regelmatig geweld aan te pas komt. Hij is zo bezeten van het idee dat Maryann vreemdgaat, dat hij haar kop tegen een stoeprand slaat als een vreemde in een bar naar haar glimlacht. Ze belandt meermaals op de eerste hulp met een gescheurde halsslagader of een schouder uit de kom. Thuis vliegen de lege wijnflessen en stenen asbakken rond. Zo raakt het huis van de Carvers al even gehavend als de onderlinge verhoudingen: gaten in de gipsplaten, gebutst meubilair, scheuren in het tapijt. Maryann en de kinderen, die Carvers trouweloosheid en drankmisbruik lange tijd als een identiteitskwestie hadden gezien, beginnen zich anders tot hem te verhouden nu ze zien wat zo’n publiek imago achter de schermen aanricht. Zijn kinderen zien hem steeds minder als een autoriteitsfiguur en beginnen zich tegen zijn dwingende toon te verzetten: zo vlucht zijn dochter Christine het huis uit en staat Carver regelmatig met opgeheven vuist tegenover zijn zoon Vance. Over deze getroebleerde verhouding met Vance schrijft Carver onder anderen het gedicht ‘On an Old Photograph of my Son’ en het kortverhaal ‘The Compartment’, waarmee hij de verhouding nog meer schade toebrengt. Tegelijkertijd wordt de vraag naar Carvers teksten groter en groter. Hij is een veelbelovend schrijver, maar zijn leven is volkomen ontspoord.

Een oeuvre-breuk

In de zomer van 1973 vertrekt Raymond in zijn eentje naar Iowa City om daar een nieuwe start te maken, maar zijn plaaggeest, de alcoholverslaving, reist met hem mee. Hij krijgt een kamer in een gebouw waar op dat moment ook de gevierd schrijver John Cheever verblijft. Het tweetal vindt elkaar onmiddellijk in hun gedeelde liefdes: literatuur en drank. Raymond zegt over die periode: ‘He and I did nothing but drink (…) I don’t think either of us ever took the cover of our typewriters.‘ Onmiddellijk beginnen er verhalen over de twee dronken schrijvers te circuleren op de campus. Iowa City is in die tijd een plek waar seksualiteit, experiment en individualiteit hoogtij vieren: avond aan avond wordt er gefeest en gedronken met schrijvers die van over de hele wereld worden overgevlogen. In dit feestgeweld is het moeilijk te zien hoe een individu zich de dood in drinkt. Parallel aan Raymonds verslaving, werkt hij gestaag aan zijn literatuur. Carver en Cheever delen en bediscussiëren hun literatuurovertuigingen: het moet een nieuw licht op een situatie werpen, in plaats van er rookgordijnen omheen te trekken, zoals vaak gebeurt in experimentele literatuur; literatuur mag niet gemeen zijn, maar moet juist een handreiking doen. Door over literatuur te praten, kristalliseert Raymond zijn visie uit. Tijdens een ongewenst bezoek van Maryann ontdekt ze zijn affaire met een andere vrouw.

Raymond dankt zijn literaire loopbaan gedeeltelijk aan zijn redacteur, Gordon Lish, een gewiekste New Yorker die zijn eigen netwerk gebruikt om Carver op de kaart te zetten. Varend op Lish’ macht en doortastendheid kan Raymond zowel publiceren als drinken. Lish heeft bovendien zicht op de ontwikkelingen in de uitgeverijen-wereld en ziet de toenemende interesse voor korte verhalen, nu de mensen steeds drukkere en dynamischere levens leiden en er meer wordt gepubliceerd. In 1977 verschijnt de verhalenbundel Wees alsjeblieft stil, alsjeblieft, dat lovend wordt ontvangen. Carver leunt op dat moment tegen Korsakov aan en gaat noodgedwongen in rehab: elke borrel kan hem nu fataal worden. De Carvers moeten hun huis verkopen om Raymond te laten opnemen in de kliniek van Duffy, een man die later verschijnt als het personage Frank Martin in het verhaal ‘Where I’m Calling From’. Ondanks de goede voornemens, begint Carver weer met drinken, waarop Maryann hem uit huis zet. Raymonds broer weigert hem zijn huis te verlenen, waardoor ook deze verhouding een diepe kras oploopt.

Op nieuwjaarsavond keert Carver terug naar Duffy. Dit keer houdt hij daad bij woord en stopt voorgoed met drinken. Tijdens een literatuurfestival in Dallas – waar hij de schrijver Richard Ford ontmoet, die zal uitgroeien tot zijn hechtste vriend – debuteert Carver met zijn nieuwe persona, die hij ‘Good Ray’ noemt. Good Ray is beheerst en dankbaar, in tegenstelling tot de alcoholistische ‘Bad Ray’. Het kost Raymond wat moeite om bij iedereen in goede aarde te vallen: zijn jaren van gewelddadig en onvoorspelbaar alcoholisme hebben zijn reputatie en werkrelaties ernstig aangetast. De Universiteit van Texas in El Paso biedt hem een baan als voltijds professor aan, zolang hij zich gedraagt en blijft publiceren. Vanaf dat punt krijgt Carver een vormvast leven, met een verzekerd inkomen en een nieuwe werkethos. Dit punt is als een breekpunt te zien in Carvers oeuvre: de helft van zijn werk verscheen in de laatste tien, nuchtere jaren van zijn leven.

Stabiliteit

Eind jaren zeventig verandert de publieke houding ten opzichte van de losgelagen levensstijl die de naoorlogse babyboom-generatie heeft geleid. Men wordt steeds argwanender naar exorbitant alcohol- en drugsgebruik en alcoholisme wordt als ziekte gezien. Men begint zich voorzichtig af te vragen wat verdoving met literatuur te maken heeft. Meer en meer klinkt het idee dat het losgeslagen, grenzeloze bestaan, dat Carver en Bukowski belichaamden en door aspirant-kunstenaars werd geromantiseerd, artistieke expressie eerder saboteert dan bevordert. De weg van de excessen blijkt toch niet de enige weg naar kunst. Hoewel Carver zelf greep op zijn alcoholisme heeft gekregen, kan hij niet alles rechtzetten. Zo kampt zijn dochter Christine inmiddels met dezelfde verslaving waarin zij is opgegroeid – Carver vindt haar op een dag gezwollen van een alcoholvergiftiging op de grond van haar appartement, op haar hond na verlaten – en zijn huwelijk met Maryann, dat door de jaren deuken en krassen heeft opgelopen, komt onder nog hogere druk te staan nu Maryann zich realiseert welke prijs ze heeft betaald om Carvers ambities te faciliteren.

Op literair gebied gaat het Carver voor de wind. In El Paso leert hij de schrijfster Tess Gallagher kennen, met wie hij een relatie krijgt, al is hij officieel nog met Maryann getrouwd. Zowel Carver als Gallagher ontvangen een Guggenheim Fellowship waarmee ze zich voor een lange periode uitsluitend kunnen toeleggen op hun proza en poëzie. Ze gaan samenwonen en ontwikkelen een intieme, artistieke verhouding, waarin ze elkaars werk lezen en bekritiseren. Raymond kan nu ook helder kijken naar zijn verhouding met zijn redacteur Gordon Lish, die met een snoeischaar door Carvers verhalen gaat voor de bundel Waarover wij praten als we over liefde praten: zo verandert Lish titels, personages en beschrijvingen en knipt hij soms hele stukken van de teksten af, zoals slot-scènes die de toon van het verhaal bepalen. In zijn ‘Bad Ray’-jaren was Carver enkel dankbaar geweest voor Lish’ sturende hand – hij had hem tenslotte op weg geholpen – maar nu hij inziet dat zijn redactie tegen herschrijving aan zit, verzoekt hij Lish zich terug te trekken. Hieraan geeft Lish geen gehoor: de verhalenbundel verschijnt in herschreven vorm. Om een indruk van Lish’ grondige herschrijving te krijgen, kun je het verhaal ‘The Bath’ uit bovengenoemde bundel met ‘A Small, Good Thing’ uit de bundel Kathedraal vergelijken: de tweede is de versie zoals Carver hem oorspronkelijk schreef. Vanaf het moment dat Lish hem verloochent, besluit Carver zijn verhalen zelf aan tijdschriften te sturen en controle over zijn eigen schrijfkoers te nemen.

Productieve jaren

In de piek van Raymond Carvers auteurschap – zijn verhalen worden in grote oplage gedrukt, hij heeft een gevestigde positie in literaire kringen en kan al zijn tijd aan schrijven besteden – besluit hij zich meer op poëzie te richten. In dezelfde periode scheidt hij van Maryann. De jaren in Port Angeles, samenwonend met Tess Gallagher, zullen de productiefste jaren van zijn carrière blijken: hij kan zich zowel fysiek als mentaal distantiëren van zijn oude leven en er vanaf een veilige hoek naar kijken. Op afstand kan hij orde aanbrengen in de chaos van zijn verleden. Hoewel hij en Gallagher thuis veel schrijversvrienden ontvangen, houden ze Maryann en de kinderen op afstand.

Wanneer Carver bloed begint te hoesten en wordt gediagnosticeerd met longkanker, brengen hij en Gallagher hun intimi daar dan ook niet van op de hoogte: ze trouwen op de valreep, stellen een testament op, en wijden zich volledig aan de poëzie-bundel ‘A New Path to the Waterfall’, het laatste werk dat van Carver zal verschijnen. Op een augustusnacht in 1988 sterft hij in zijn slaap.

Carver geloofde niet dat fictie, net als andere kunst, tot grote veranderingen moest leiden. Het moest er gewoon zijn, vanwege het plezier dat men er aan beleeft, als kooltjes die een aanhoudende, gestage gloed afgeven: iets om ons aan te warmen. Dat is precies wat hij ons heeft nagelaten. Hij was de schrijver als getuige, de man die zijn strijd wist om te zetten in schoonheid.

Meer weten en lezen over Raymond Carver?

Over Raymond Carver is tot op heden één biografie geschreven: het vuistdikke (maar helaas onvertaalde) Raymond Carver: A Writer’s Life van Carol Sklenicka. Daarnaast heb je wel de documentaire Dreams is What you Wake up From, waarin onder andere Raymonds moeder Ella Carver, Tess Gallagher en Richard Ford terugkijken op Raymond, zijn werk en de wereld waarin hij opgroeide. De documentaire geeft een sfeer bij zijn werk en is hier integraal te bekijken.

Hoewel de verhalen van Raymond Carver in het Nederlands zijn vertaald, zijn ze momenteel alleen tweedehands verkrijgbaar. Zijn hele oeuvre wordt nog wel herdrukt in de originele taal door Vintage en Random House.

Tess Gallagher publiceerde postuum de verhalenbundel Beginners: het nog niet geredigeerde manuscript dat later onder de titel What we Talk about when we Talk about Love verscheen. Beginners is bijna twee keer zo lang en ongefilterd door Lish rode pen.

In een interview met The Paris Review uit 1983, vertelt Raymond Carver zelf over zijn inspiratiebronnen, zijn worstelingen met alcoholisme en het verschil tussen autobiografische en referentiële literatuur.

Robert Altman regisseerde in 1993 Short Cuts, een zeer goed ontvangen verfilming van een handjevol Carver-verhalen. De film is niet trouw aan details, maar laat mooi zien hoe echo’s van verschillende verhalen in elkaar doorklinken en overlopen.