Hoe een vergeten auteur plots een potentiële Nobelprijskandidaat wordt: over het leven van de Australische auteur Gerald Murnane en de herwaardering voor zijn werk

Op zoek naar de perfecte rustplek

‘Aan de houten keukentafel met aan mijn linkerzijde uitzicht op de vijver die de aprilse lentezon weerkaatst, denk ik aan de Australische auteur die zeeën van mij verwijderd is, maar in de vorm van zijn roman De vlakte bij me aan tafel zit.’ Hoe kunnen we een artikel over Gerald Murnane anders beginnen dan met een beschrijving van de omgeving zoals hij dat in zijn romans zo gedetailleerd doet? Als zijn bewonderaar en medeschrijver Teju Cole hem in een brief vraagt hoe hij tot dat nauwkeurig beschrijven is gekomen, antwoordt hij veelzeggend: ‘Hoe moet ik zo’n vraag beantwoorden op deze stille donderdagmiddag met zon en wisselende bewolking, met mijn tikkende klok vlak bij me (zo stil is het in Goroke – je kunt een klok in je kamer horen tikken) en als enige andere geluiden zo nu en dan een kreet van een corella of een galah die van zijn zwerm is afgedwaald.’

Gerald Murnane schrijft Teju Cole terug vanuit zijn huis in Goroke, een kleine stad in het zuiden van Australië tussen Adelaide en Melbourne. Eén van zijn drie zonen kocht er in 1996 een huis. Toen ze hun zoon bezochten, leek de begraafplaats van Goroke voor Murnane en zijn vrouw de perfecte locatie om hun assen te begraven. Het was het eindpunt van een lange zoektocht naar de perfecte rustplek. Ze fotografeerden elkaar op het stukje grond waar ze later begraven zouden worden. Die bijzondere actie lijkt voor omstaanders luguber, maar Gerald Murnane vindt het zelf heel normaal en spontaan. Voor zijn vrouw kwam het moment sneller dan verwacht, want Murnane verloor haar in 2009 aan kanker. Na haar dood koos hij om vanuit de hoofdstad naar Goroke te verhuizen.

De nieuwe woonplaats veranderde Gerald Murnanes gedrag en gewoontes. In Melbourne leefde hij naar eigen zeggen als een kluizenaar. Waar Murnane eerst zijn best moest doen de weinige vrienden die hij had wekelijks één keer te zien, was hij in Goroke op 81-jarige leeftijd actiever in de gemeenschap dan ooit tevoren. Dankzij zijn bestuursfuncties binnen verschillende stadsorganisaties, waaronder secretaris van de plaatselijke golfclub, kent hij zowat iedereen in het dorpje. Het dagelijks leven waarbij hij vriendelijk praatjes slaat met dorpsgenoten staat volgens Murnane volledig los van zijn bestaan als fictieauteur. Murnane beschrijft de twee versies van zichzelf volgens de theorie van Marcel Proust als een moi superficiel en een moi profond. Overdag is hij de vriendelijke secretaris van de Goroke Golf Club, le moi superficiel, maar zijn diepere zelf komt naar boven terwijl hij zijn romans schrijft.

Schrijven waarover je niet wil praten

Omdat Gerald Murnane zelden praat over schrijven, toont hij zijn diepste zelf doorgaans niet aan anderen. Pas als hij achter zijn typemachine gaat zitten, komt zijn diepste zelf voor twee uur per dag naar boven. Tussen zijn archiefkasten die chronologisch zijn hele leven weergeven in documenten als brieven, manuscripten en autobiografische fragmenten schrijft hij wat hij zelf literaire fictie, serieuze fictie of gewoonweg de inhoud van zijn geest (the contents of my mind) noemt. Vroeger schreef hij ook wel eens poëzie, maar die zit opgeborgen in zijn archief sinds hij besloot dat hij zich beter kan uitdrukken in proza. Net zoals hij niet graag praat over schrijven, schrijft hij het liefst waarover hij niet wil praten.

Volgens Murnane kom je meer te weten over een persoon door te horen wat hij of zij nog nooit heeft gedaan. Zo stapte hij zelf nooit een vliegtuig in, luistert hij nooit langer dan dertig minuten naar de radio en ging hij nooit vrijwillig een kunstgalerij binnen. Nog iets wat hij nooit heeft gedaan, is zich conformeren aan literaire normen. Murnane debuteerde met Tamarisk Row in 1974 en vervolgde zijn literaire carrière twee jaar later met A Lifetime on Clouds. Zijn twee eerste boeken zijn Bildungsromans waarin de lezer de persoonlijke ontwikkelingen volgt van het hoofdpersonage. Daarbij worden realiteit en fantasiewereld met elkaar verweven. De boeken die hij schreef in de jaren tachtig zijn meer conceptueel. Zo schreef hij in 1985 Landscape with Landscape, een metafictionele verhalencyclus waarbij elk verhaal wordt geschreven door het hoofdpersonage van het vorige verhaal. Ook De vlakte (1982) behoort tot die conceptuele periode.

Aanvankelijk kreeg hij weinig erkenning voor zijn werk. Critici vonden zijn boeken niet passen binnen de algemene trend. Zijn romans waren te obscuur voor het grote publiek. Maar Gerald Murnane bleef schrijven in de stijl die hem het meest aansprak. Wanneer de onafhankelijke uitgeverij Giramondo tien jaar geleden enkele van zijn eerste boeken heruitgaf, keerde het tij. Tot zijn verbazing won hij het respect voor zijn minutieuze beschrijvingen en sfeerschepping. Kenmerkend voor Murnanes schrijfstijl zijn de nauwkeurige beschrijvingen en creatie van sensaties. Volgens Murnane zelf evoceert hij gevoelens en sferen op een niet-clichématige manier, omdat hij zijn vertellers de details van hun geest laat onderzoeken. In plaats van termen te gebruiken die vragen oproepen, zoals ‘jaloezie’ of ‘verliefdheid’, wil hij tonen wat achter die termen schuilgaat. Zijn beschrijvingszucht wijdt hij zelf aan zijn fascinatie met ruimte en afstand. Hij begrijpt de wereld rondom hem in geografische kaarten en tekening en schrijft dat hij het driedimensionale heelal liever zou veranderen in een eindeloze steppe of grasvlakte. In De vlakte werkt hij dat idee uit en creëert die voor hem ideale wereld op papier.

Er mag dus zeker ook iets gezegd over wat Gerald Murnane wel heeft gedaan. Murnane schreef al vijftien boeken, sleepte verschillende prijzen in de wacht – waaronder de Melbourne Prize for Literature in 2009 – en werd de laatste tien jaar bijna jaarlijks genoemd als kanshebber op de Nobelprijs voor de Literatuur. Murnane wordt geprezen door auteurs als J.M. Coetzee, die zijn emotionele overtuiging, sombere lyriek en gebeeldhouwde zinnen looft, en Teju Cole, die zo ver gaat hem een genie te noemen. Gerald Murnane heeft lang moeten wachten op erkenning uit zowel binnen- als buitenland. Maar met de vertaling van De vlakte komt Murnane uiteindelijk ook de Nederlandstalige literaire wereld binnen.

Meer weten en lezen over Gerald Murnane?

De heropleving van het werk van Gerald Murnane begon niet met de lofredes van populaire schrijvers als Teju Cole en J.M. Coetzee, maar bij de publicatie van een omvangrijk portret in The New York Times met de veelzeggende titel ‘Is the Next Nobel Laureate in Literature Tending Bar in a Dusty Australian Town?’.

Op het internet zijn er intussen tal van reportages en documentaires over en met Gerald Murnane te vinden. Onze aanrader is zonder twijfel de omvangrijke documentaire die zijn uitgeverij heeft gemaakt en waarbij ze bij de auteur thuis op bezoek gaan.

De vlakte verscheen bij uitgeverij Signatuur en werd uit het Engels vertaald door Thijs van Nimwegen en Sander Grasman. Intussen ligt ook Grensgebieden in de boekhandel. Daarover gingen we met de Australische auteur in gesprek.

Gerald Murnane wordt genoemd als een potentiële Nobelprijswinnaar. Met Karakters schreven we al regelmatig over auteurs die jaarlijks weer goed scoren bij de bookmakers. Zo gingen we in gesprek met Jón Kalman Stefánsson en schreven we over het leven van Milan Kundera.