De moeder, het personage: een selectie van interessante moederpersonages in de literatuur
Varia door Lotte Krakers
/ Illustratie: Wytze Hoogslag
Leestijd:
Afgelopen zomer stuurde Stichting CPNB een feestelijk persbericht de wereld in, met de bekendmaking van het thema van de Boekenweek 2019. Het beoogde thema ‘De moeder, de vrouw’ schoot bij velen in het verkeerde keelgat – het zou vrouwen op een oneigentijdse manier reduceren tot enkel hun rol als moeder. De commotie maakt dat we bijna zouden vergeten dat het thema – vanuit literair oogpunt – wel degelijk relevant is. De literatuur bevat immers ontzettend veel interessante moederpersonages. Daarom: een kleine selectie van de excentrieke, liefdevolle en kille moeders die de literatuur rijk is.
Joba Katadreuffe uit Karakter van Ferdinand Bordewijk
Verschenen in 1936 en uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar
Een warme moeder kan je Joba Katadreuffe niet noemen: haar ogen, die ‘zoo konden onweren’ maken dat haar zoon Jacob zich in haar aanwezigheid zelden op zijn gemak voelt. Jacob groeit op zonder vader – zijn moeder weigerde bewust om te trouwen met haar werkgever, die haar bezwangerde. Moeder en zoon gaan op een stroeve manier met elkaar om: ‘hun stilzwijgen was soms op de grens van vijandschap.’ Criticus Menno ter Braak stelde dat Joba Katadreuffe een van de ‘beste en levendste romanfiguren [is], die Bordewijk ooit gecreëerd heeft.’
Lily Potter-Evers uit de Harry Potter-reeks van J.K. Rowling
Verschenen tussen 1997 en 2007 en uitgegeven door De Harmonie
Dat moederliefde sterk kan zijn, bewijst het verhaal van tovenaarsleerling Harry Potter. Door Lily’s liefde weet Harry als baby de doodsvloek van de duistere tovenaar Voldemort te overleven. Lily komt zelf om als ze haar zoon probeert te beschermen. Hoewel Harry zonder zijn moeder opgroeit, komt ze regelmatig voorbij in de Harry Potter-boekenreeks: zelfs wanneer Harry het op zijn elfde nogmaals tegen Voldemort opneemt, blijkt dat de liefde van zijn moeder zo sterk was dat deze Heer van het Duister opnieuw het loodje legt.
Johanna Bamberg uit Mevrouw mijn moeder van Yvonne Keuls
Uitgegeven in 1999 door Ambo|Anthos
Yvonne Keuls schetst in deze autobiografische roman een intiem portret van haar Indische moeder Johanna. Hun relatie is niet altijd even rooskleurig: Keuls’ moeder is excentriek en conservatief, en heeft moeite met haar integratie in Nederland. Keuls deelt, naast de botsingen met haar moeder, ook de fijne herinneringen: Johanna’s verzameldrift, snoepjes uitkiezen bij de plaatselijke bakkerij en het jaarlijkse ‘puppy’s snuffelen’.
Lea Meyer-Cornelissen uit De gelukkige huisvrouw van Heleen van Royen
Oorspronkelijk verschenen bij Vassallucci in 2000
‘Als ik wensen kon wat ik wensen wilde, dan wenste ik dat ik nooit was bevallen,’ stelt Lea Meyer-Cornelissen. Haar vreselijke tangbevalling staat aan het begin van een reeks ellendige gebeurtenissen: Lea komt in een psychose en postnatale depressie terecht. Van haar kind moet Lea in eerste instantie weinig hebben: ze stopt hem zelfs weg in een doos op zolder. Door therapie leert ze haar trauma’s te verwerken. De lezer komt aan het eind van het boek te weten dat Lea haar lot als ‘gelukkige huisvrouw’ geaccepteerd heeft, en een band probeert op te bouwen met haar baby.
Eva Khatchadourian uit We moeten het even over Kevin hebben van Lionel Shriver
Verschenen in 2003 en uitgegeven door Atlas Contact
Kevin, de zoon van Eva Khatchadourian, is zeker geen lieverdje. Van kinds af aan treitert, saboteert en vernedert hij zijn moeder. Eva is hopeloos – Kevin lijkt het alleen op haar gemunt te hebben. Is zijzelf misschien verantwoordelijk voor het wrede gedrag van haar zoon? We moeten het even over Kevin hebben laat zien dat liefde tussen moeder en kind niet vanzelfsprekend is. In het geval van de onuitstaanbare Kevin is haat immers meer op z’n plaats.
Mam uit Kamer van Emma Donoghue
Uitgegeven door Atlas Contact in 2010
Jack leeft met zijn moeder, ‘Mam’, in een afgesloten kamer van elf vierkante meter groot. De kleuter heeft de buitenwereld nog nooit gezien. Zijn moeder is als tiener ontvoerd – Jack is verwerkt door haar kidnapper. Jack ervaart de kleine ruimte niet als beklemmend: door Mams liefde en creativiteit is er haast altijd wel iets te beleven. Wanneer Jack vijf wordt, vertelt Mam echter dat er een wereld buiten de kamer bestaat. Een riskant plan om te ontsnappen, drijft moeder en zoon uit elkaar.
Moeder uit Moedervlekken van Arnon Grunberg
Uitgegeven door Lebowski in 2016
Otto Kadoke heeft een erg intieme relatie met zijn bejaarde moeder. Hij draait niet alleen op voor haar verzorging, maar bijt ook in haar nek, en denkt bij alles wat hij doet wat zijn moeder ervan zou vinden. Ondanks de moeite die Kadoke voor haar doet, is moeder niet altijd even aardig tegen haar zoon: ze meent zelfs dat hij ‘erger is dan de nazi’s’. Gaandeweg komt de lezer tot de ontdekking dat het hier om een bijzonder moederfiguur draait: Kadokes ma heeft een piemel. In dit fluïde personage vinden we dus zowel vader-, als moedertrekken terug – en alle complexe gevolgen daarvan in het leven en gedrag van het kind.
Marie uit Ik kom terug van Adriaan van Dis
Verschenen in 2014 en uitgegeven door Atlas Contact
In Ik kom terug tekent Adriaan van Dis de herinneringen aan zijn grillige moeder Marie op. Het ene moment toont zij zich bijzonder afstandelijk, op het andere vertrouwt ze haar zoon haar verleden toe. Wanneer ze steeds verder aftakelt, sluit ze een deal met haar zoon: in ruil voor een zelfmoordpil zal ze alles over haar bewogen leven vertellen. Van Dis komt – bijna – alles te weten over haar tijd in Nederlands-Indië, haar gevangenschap in een jappenkamp en haar affaire met een Duitse zendingsarts.
